کیفیت آب آشامیدنی شاخص برجسته توسعه بهداشت

تقاضای آب برای صنعت در دهه های اخیر، بشر را با بحران آب مواجه ساخته است. در صورت ادامه روند فعلی، انتظار می رود که در سال ۲۰۳۰، تقاضا، ۴۰ درصد بیش از منابع شود.

آب همواره نقش موثری در رشد و بالندگی طبیعت و تولید سرزندگی حیات بشری داشته و به تبع آن ، مقوله توسعه بهداشت و حفاظت از محیط زیست یکی از معیارهای توسعه یافتگی کشورهامحسوب می شودکه به تامین آب سالم وابسته است.

کیفیت آب آشامیدنی شامل پارامتر های میکروبی و شیمیایی و فیزیکی آب است که استاندارد نبودن مقدار این پارامتر ها باعث آلایندگی آب می شود. شکل تامین آب در کشورهای جهان سوم و در حال توسعه، فقط به کمبود منابع آب مربوط نیست ، بلکه عدم بکارگیری راهکارهای مناسب در امر تامین، تصفیه و توزیع آب نیزدر این زمینه از اهمیت بسزایی برخوردار است.

همان طور که کمیت آب مورد توجه است، کیفیت آب نیز شاخصی است که باید توجه بیشتری به آن معطوف داشت. کیفیت آب از جمله مسائلی است که نسبت مستقیمی با سلامتی، بهداشت فردی و عمومی جامعه دارد.

بنابراین لزوم پایش آب ، تامین شرایط بهداشتی و استاندارد برای آشامیدن باعث شده که کنترل کیفیت آب آشامیدنی ازاهمیت بالایی برخوردار باشد.کاهش بارش و در نتیجه آن کمبود منابع، منجر به افزایش بهره برداری از آب های زیرزمینی می شود که به نوبه خود بحث بهداشت وکیفیت آب را بیش از پیش به چالش می کشد.ازاین رو برآن شدیم تا گفتگویی با سیمین فرامرزی مدیر دفتر کنترل کیفیت شرکت آبفای منطقه۳ داشته باشیم.

فرامرزی متولد ۲۸ خرداد سال ۶۵ ، لیسانس پتروشیمی،فوق لیسانس انرژی و محیط زیست ودانشجوی دکترای مهندسی شیمی است واز سال ۹۰ فعالیت خود را در حوزه تصفیه خانه فاضلاب اصفهان آغاز و سپس به عنوان کارشناس نظارت برتاسیسات آبرسانی وتصفیه خانه های آب و مخازن شرکت تامین،تصفیه آب و فاضلاب تهران ادامه و از سال ۹۵ نیز به عنوان مدیر دفتر کنترل کیفیت آبفای منطقه۳ تهران مشغول به خدمت شده است.

لطفا بفرمایید آزمایشگاه منطقه۳ چه وظایفی برعهده دارد وچه فعالیت هایی انجام می دهد؟

پیش از هرچیز باید بگویم مجموعه ما در دفتر کنترل کیفیت یک تیم منسجم است وهرکدام از مسئول فنی آزمایشگاه تا کارشناس ، راننده و نمونه بردار با توجه به حساسیت های این حرفه وفضای کاری باید مطابق با سیستم استاندارد ایزو۱۷۰۲۵ ورژن ۲۰۱۷ آموزش دیده وشرایط احراز فعالیت در این مجموعه را داشته باشند.

فعالیت های این حوزه براساس تعهدات سالیانه ای که عهده دارآن هستیم و قابلیت انجام ۱۴ پارامترماهیانه میکروبی و شیمی فیزیک انجام می گیرد. سایر پارامترهای نیازمند پایش در بخشهای بیولوژی، مواد آلی و فلزات سنگین توسط آزمایشگاه مرجع شرکت آب وفاضلاب استان تهران انجام می‌شود. به عبارت بهتر، پارامترهای تعهد شده این دفتر جهت پایش شبکه توزیع، بر اساس استانداردهای ۱۰۵۳و ۱۰۱۱ ملی ایران است.

این استانداردها ویرایشی سخت گیرانه از استاندارد سازمان بهداشت جهانی برای توزیع آب شرب سالم و بهداشتی است. در مجموع این دفتر با همکاری آزمایشگاه مرجع آبفای استان تهران، سالیانه ۸۵ پارامتر را مطابق تواترهای زمانی مشخص در شبکه توزیع نواحی چهارگانه و منابع و مخازن روستاها کنترل می کند.

روند کار روزانه آزمایشگاه راتشریح بفرمایید؟

کنترل کیفیت شبکه توزیع نواحی چهارگانه، کنترل کیفیت منابع، مخازن و شبکه توزیع روستاها توسط دو اکیپ نمونه برداری و کارشناسان آزمایشگاه‎های میکروبیولوژی و شیمی فیزیک انجام می‌شود. در واقع همان طور که اشاره کردم ، تعهد و تواتر نمونه برداری مطابق چارچوب تعیین شده در استاندارد ۱۰۱۱ و ۱۰۵۳ ملی ایران و استانداردهای شرکت مهندسی آب وفاضلاب کشور است.

فرآیندکار نیز بدین ترتیب است که به صورت روزانه از طریق مسئول نمونه برداری تعدادی آدرس همراه با تعیین نوع نمونه تحویل نمونه برداران می شود. سپس هر گروه در حوزه شبکه توزیع تحت پوشش منطقه مشغول انجام وظیفه می‌شوند و در خاتمه پایش نقاط تعیین شده، نمونه ها جهت انجام آزمون های تکمیلی به آزمایشگاه منتقل می‌شود.

برخی آزمایش‎های میکروبیولوژی وشیمی فیزیک ، زمان‌بر هستند به همین دلیل برای اطمینان از کیفیت آب و انجام اقدامات اصلاحی در صورت ضرورت طی کمترین زمان، پنج پارامتر کدورت،کلر آزاد باقیمانده، pH ،دما و هدایت الکتریکی در محل نمونه برداری کنترل می شود. علت کنترل این ۵ پارامتر در محل این است که در استاندارد آب شرب بهداشتی سازمان بهداشت جهانی اعلام شده است که اگر ۵ پارامتر عنوان شده هنگام کنترل در محدوده مطلوب و استاندارد قرار داشته باشند، به احتمال ۹۹.۹۹ درصد، آب شرب سالم و بهداشتی است. بنابراین برای بررسی و اطمینان از کیفیت آن  ۱/۰ درصدباقیمانده نیز از همان محل نمونه برداری تکمیلی انجام می شود.

در بین نواحی تحت پوشش شرکت کدام محدوده با بیشترین مشکلات به لحاظ کیفیت آب مواجه است ؟

واقعیت این است که ناحیه چهار زمان تحویل‌گیری با بیشترین مشکلات دربحث کیفیت آب شبکه روبرو بود اما در حال حاضر با انجام طرح های آبرسانی به منظور بهبود کیفیت، هم اکنون پارامترهای کیفی آب شرب آن محدوده در وضعیت مطلوب و استاندارد قراردارد. در حال حاضر از آنجایی که منابع ، مخازن و شبکه توزیع روستاها تحت نظارت ماست ، بیشترین چالش پیش روی مان درحال حاضر بخش آبرسانی به روستاهاست چون با حجم کارفراوان، موانع بسیار، شرایط متفاوت و سخت تری به لحاظ فرهنگی مواجهیم. به طور نمونه  اهالی یکی از روستاهای تحت پوشش که تنها ۲۰ دقیقه با تهران فاصله دارند، تمایلی برای برخورداری از شبکه توزیع آب شهری ندارند ، زیرا معتقدند کلرموجود در آب تصفیه شده منجر به پوکی استخوان می شود به همین دلیل آب تصفیه شده را به مصرف آبیاری باغ هایشان می رسانند.برای پایش بهتر روستاهای تحت پوشش با جمعیت ۹۰۰۰ نفر یک اکیپ نمونه برداری روزانه اقدام به کنترل کیفیت می‌ کند، این در حالی است که یک اکیپ نمونه برداری به تنهایی همین مسئولیت را برای هر چهارناحیه با جمعیتی معادل ۵/۱ نفر انجام می دهد.

آزمایشگاه شرکت آب و فاضلاب منطقه۳ درمقایسه با سایرمناطق از چه موقعیتی برخورداراست؟

از سال ۱۳۹۰ که برحجم کارو دقت آزمایشگاه ها افزوده شد و طی ابلاغی از سوی شرکت آب و فاضلاب استان تهران واحد آزمایشگاه در مناطق شکل گرفت که از آن ابتدا دفتر کنترل کیفیت منطقه۳ شرایط مناسب اولیه را داشت.

جدی ترین خطرات در بحث کیفیت آب را در محدوده تحت پوشش شرکت چیست ؟

وجود ۵۴۰ قطعه فضای سبز در نواحی چهارگانه به لحاظ بحث اتصال انشعاب غیر مجاز و بهره برداری غیر اصولی از تاسیسات داخلی شهرک‌های خصوصی و نظامی و وجود چاه های خصوصی جهت استفاده در تاسیسات داخلی برخی شهرک ها مانند اکباتان یکی از همین موارد به شمار می آید. به عنوان مثال، در سال ۹۸ طی پایشی به مدت سه ماهه با مرکز بهداشت شمال غرب تهران ، آزمایشگاه مرجع آبفای استان و شرکت تامین و تصفیه موفق شدیم بلوک به بلوک از مسئولین شهرک اکباتان تعهد دریافت کنیم که اگر آب چاه ها وارد سیستم آب گرم شود مسئولیت با خود شماست . به دنبال آن هیئت مدیره بلوک ها نسبت به قطع لوله های اتصالات اقدام کردند که نتیجه حاصل از نمونه برداری های انجام گرفته بعدی این امر را تاییدکرد.

وضعیت کنونی آب تهران در چه شرایطی است؟ کدام مناطق از شرایط مطلوبی برخوردارند؟

با اجرای طرح های خط سلامت (که منجربه انتقال آب از تصفیه خانه کن به شهرک راه آهن می شود )، رینگ تهران (رقیق سازی و متعادل سازی آب) و انتقال آب تصفیه خانه ماملو هم اکنون کیفیت آب همه نقاط تهران مطابق استاندارد های ۱۰۵۳ و ۱۰۱۱ ملی ایران قرارداشته و از کیفیت مطلوب برخوردار است. این وضعیت حتی از سطح استانداردهای بین المللی نیز سخت گیرانه تر است به طور نمونه مطابق استاندارد WHO (سازمان بهداشت جهانی)کدورت آب باید زیر NTU 5 باشد چون از نظر استاندارد ملی ایران کدورت آب سایه ای از آلودگی محسوب شده و ذهنیت بدی برای مردم دربردارد به همین دلیل در ایران این مقیاس فراتر در نظر گرفته شده و مطلوبیت کدورت از نظر استاندارد ملی ایران زیر NTU 1  است که تنها با دستگاه های دقیق آزمایشگاهی قابل خوانش بوده و با چشم ملموس نیست.

منظور از شاخص کیفی آب چیست؟

شاخص کیفی آب به عنوان ابزاری است که اطلاعات پیچیده در مورد پارامترهای اساسی کنترل کیفیت آب را به صورت یک عدد شاخص و ساده، برای درک بهتر مسئولین و مردم عادی تبدیل می کند. بیشترین شاخص های کیفی بر اساس میزان استاندارد و یا حد مورد انتظار مربوط به هر پارامتر محاسبه می شوند.  با توجه به میزان تاثیری که هر پارامتر می تواند به نوبه خود برای سلامتی داشته باشد یک فاکتور وزنی مناسب به آن اختصاص داده می شود. در نهایت کیفیت آب به صورت خوب تا بد تفسیر می شود.

به عنوان آخرین پرسش می خواستیم بدانیم ، در آزمایشگاه شرکت کیفیت آب شرب براساس چه فاکتورهایی مورد سنجش و بررسی قرار می گیرد؟

مهمترین مورد، پارامتر میکروبی است ،آب آشامیدنی باید فاقد باکتری های کلی فرم و هتروتروف باشد. از نظر شیمی–فیزیک سختی کل ،سختی منیزیم، یون نیترات ، یون

نیتریت،آمونیاک ،کدورت ،کلرآزاد باقیمانده ،PH ،هدایت الکتریکی ،دما ، میزان فلزات سنگین و مواد آلی و از نظر پارامترهای بیولوژیک و میکروارگانیزم های موجود در آب باید درحد مطلوب و استاندارد قرار داشته باشند.

کارشناسان حوزه منابع آب معتقدند ؛ عواملی مثل تغییر اقلیم، خشکسالی، سیل، جنگل زدایی، افزایش آلودگی، گازهای گلخانه ای و استفاده بیهوده از آب می توانند باعث کمبود منابع شوند. سالانه، آب شیرین کافی برای تأمین این تقاضا در سطح جهان وجود دارد، اما تغییرات مکانی و زمانی این تقاضا و تفاوت در دسترسی به آب، بسیار زیاد است و باعث بروز کم آبی (فیزیکی) در بخش هایی از جهان در زمان های خاصی از سال می شود. به علت تنوع هیدرولوژیکی طبیعی، کمبود آب در طول زمان متفاوت است اما بیش از این، تابعی از سیاست های اقتصادی حاکم و رویکردهای برنامه ای و مدیریتی است.

تقاضای آب برای صنعت در دهه های اخیر، بشر را با بحران آب مواجه ساخته است. در صورت ادامه روند فعلی، انتظار می رود که در سال ۲۰۳۰، تقاضا، ۴۰ درصد بیش از منابع شود.

انتظار می رود که این کمبود، با توسعه اقتصادی شدت یابد، اما اگر به درستی شناسایی شود، بسیاری از عواقب آن قابل پیش بینی، جلوگیری یا کاهش است.