بررسی ضرورت و اهداف تدوین سند توسعه آب استان قم در افق ۱۴۱۰

چکیده سند توسعه آب استان قم به دنبال اصول، مبانی و چارچوب های ناظر بر فرآیند پیش برنده توسعه آب استان در افق ۱۰ ساله می باشد که حاوی بخشهای محوری و اولویت دار در توسعه بخش آب استان است. هدف از این مقاله بررسی چگونگی روش تدوین سند توسعه بر مبنای اسناد بالادستی، با […]

چکیده

سند توسعه آب استان قم به دنبال اصول، مبانی و چارچوب های ناظر بر فرآیند پیش برنده توسعه آب استان در افق ۱۰ ساله می باشد که حاوی بخشهای محوری و اولویت دار در توسعه بخش آب استان است. هدف از این مقاله بررسی چگونگی روش تدوین سند توسعه بر مبنای اسناد بالادستی، با جهت گیری های کلان و همسو با سند آمایش کشوری است. روش انجام این پژوهش در وهله اول جمع آوری اطلاعات به شیوه کتابخانه ای و سپس انجام مصاحبه با تعدادی از مدیران و خبرگان شرکت آب و فاضلاب استان قم بوده است. سپس نتایج بر مبنای چارچوبی درون گرا، آرمان گرا و متکی بر قابلیت ها و امکانات استان از یک سو و همچنین محدودیتها و تنگناها و کاستی ها از سوی دیگر حاصل شده است. نتایج حاصله بیانگر تدوین سند توسعه آب استان قم در افق ۱۴۰۰ با تاکید بر ویژگی دورنگری و راهبردی بودن آن است. با عنایت به لزوم تدوین سند توسعه آب برای شرکت های آب و فاضلاب استانی، به کار گیری تجارب حاصل از این مقاله راهگشا خواهد بود.

 

مقدمه

آب بعنوان یکی از منابع محدود و موثر در توسعه پایدار و از اصلی ترین عناصر حیات بشر بوده و حفاظت از آن لازمه تداوم زندگی سالم است ونقش تاثیر گذار ان در شکل دهی توسعه بر کسی پوشیده نیست لذا مدیریت تأمین پایدار آب برای حفظ منابع آبی امری ضروری است.

در این راستا شرکتهای آب و فاضلاب عهده دار تأمین پایدار نیازهای پایه آب و توزیع عادلانه آن به عنوان یک زیر ساخت اساسی  می باشند.

استان قم با جمعیت ۱،۳۳۰،۵۱۵ نفر در سال ۱۳۹۹ و مساحت ۱۱،۲۳۸ کیلومتر مربع  و از نظر آب و هواشناسی قرار گرفتن در اقلیم خشک و خشک سرد یکی از استانهایی است که مسائل مربوط به منابع تأمین آب در آن از جدی ترین مسائل بوده و نیاز به برنامه ریزی استراتژیک در جهت تأمین آب سالم و کافی در آینده را از طریق تصمیم گیریهای راهبردی می طلبد.

نیاز سالانه بیش از ۱۴۰ میلیون متر مکعب آب استان قم در شرایط کنونی و ضرورت برنامه ریزی جهت تأمین آن در سالهای آینده با توجه به روند رو به رشد جمعیت از یک سو و تغییرات اقلیمی و بروز دوره های کم آبی و خشکسالی از سوی دیگر از مسائل بسیار مهم است که نقش شرکت آب و فاضلاب استان قم را مهم می نماید و لذا بایستی با تلاش و تکیه بر دانش و تخصص کارکنان متعهد و توانمند و بهره گیری از آخرین دستاوردهای علمی و فنی نوین و در تعامل و هماهنگی با دستگاههای ذیربط استانی و بالادستی جهت حصول اهداف بلند مدت خود گام بر دارد.

سیاستهای کلی نظام جمهوری اسلامی ایران در مورد “منابع آب”،اصول و سیاستهای حاکم بر برنامه چهارم توسعه و استراتژیهای بخش آب در سند ملی توسعه منابع آب مبانی قانونی و اجرایی مناسبی جهت تهیه سند توسعه آب را فراهم ساخته است.

تهیه و تدوین سند توسعه آب به لحاظ اهمیت و جایگاه مهم آب به عنوان مایه حیات بشر و همچنین مساله کمبود اب و بحران جهانی پیش روی در بخش آب خصوصاٌ در کشور ایران و مناطق کم آب و گرمسیر کشور همچون استان قم به عنوان یکی از بحرانی ترین مناطق کشور از اهمیت زیادی برخوردار است.

تلاش برای نیل به توسعه پایدار و تأمین پایدار آب و مدیریت شرایط بحرانی پیش روی و دستیابی به اهداف بلند مدت توسعه ای در راستای چشم انداز و ماموریت های شرکت آب و فاضلاب در آینده مستلزم تهیه برنامه راهبردی در این حوزه می باشد.که این برنامه باید با مد نظر قرار دادن ویژگیهای اقلیمی و آب و هوایی و فرهنگی حاکم بر نقاط مختلف جغرافیایی تهیه و تدوین گردد.

در همین راستا دفتر توسعه پایدار معاونت برنامه ریزی آب و فاضلاب استان قم اقدام به تدوین سند توسعه آب در افق ۱۴۱۰ نموده است.

سند توسعه آب استان سندی راهبردی است که با توجه به قابلیت ها، محدویت ها و تنگناهای توسعه استان در حوزه آب اصلی ترین جهت گیری ها در زمینه تأمین و توسعه پایدار آب را تبیین می نماید. هدف از این پژوهش بررسی و ارائه تجربه تدوین سند توسعه آب استان قم در افق ۱۴۱۰ می باشد.

سند مذبور مجموعه ای مشتمل بر مؤلفه هایی همچون مأموریتها و چشم انداز شرکت،وضعیت فعلی منابع آب در حوزه شهری و روستایی ،موقعیت جغرافیایی استان،کیفیت و کمیت فعلی آب استان و پیش بینی افق ۱۰ ساله،سناریوها و راهکارهای تأمین و توسعه پایدار آب و تنگناها و چالشهای موجود در حوزه تأمین پایدار آب در افق مدنظر ر ا مورد بررسی و تحلیل قرار داده و به عنوان پایه ،ملاک و راهنمای تصمیم گیریهای اساسی در این حوزه در سطح استان مورد استفاده و استناد قرار میگیرد.

 

ماموریت شرکت آب و فاضلاب استان قم در افق۱۴۱۰

شرکت آب و فاضلاب استان قم عهده دار تأمین پایدار نیازهای پایه آب شرب و بهداشتی و همچنین جمع آوری، انتقال و تصفیه فاضلاب، استفاده مجدد و یا دفع بهداشتی پساب است. این شرکت خدمات و محصولات خود را به آحاد مشترکین در استان قم ارائه می دهد. اگرچه بازار در انحصار شرکت می باشد لیکن در این خصوص سازمانهای نظارتی اقدام به  بازرسی  و کنترل کامل فرآیندها و محصولات شرکت  می نمایند. شرکت  با استفاده از تکنولوژی های نوین در صنعت آب و فاضلاب و نیز استفاده بهینه از  فن آوریها در ارائه خدمات فنی –  مهندسی و اقتصادی نمودن خدمات ارائه شده را در اختیار مشترکین قرار خواهد داد. فلسفه شرکت کمک به ارتقای سطح بهداشت و بهبود کیفیت زندگی شهروندان از طریق فراهم ساختن امکان و برخورداری عادلانه ، مستمر و پایدار از خدمات و محصولات خود و با رعایت موازین اقتصادی و حفظ سلامت محیط زیست است و برای بقا و انجام خدمات خود به نحو شایسته باید نسبت به اجرای قوانین و مقررات و آیین نامه های ابلاغی از طرف سازمان های بالادستی اقدام نماید و سود آوری شرکت  منوط به سیاستهای کلی وزارت نیرو خواهد بود. این شرکت با تکیه بر ویژگی متمایز خود که منابع انسانی مجرب است به ایجاد یک تصویر ذهنی مثبت اقدام خواهد نمود. شرکت قصد دارد با مشارکت دادن پرسنل خود در مدیریت و تصمیم گیری ها به عنوان یک مزیت رقابتی بی مانند برای موفقیت گام بر دارد.

 

چشم‌انداز شرکت آب و فاضلاب استان قم در افق۱۴۱۰

شرکت آب و فاضلاب استان قم بر آنست تا با بهره گیری از منابع انسانی کارآمد و دانش مدار، توسعه تحقیقات کاربردی، فناوری پیشرفته، استقرار ساختار اداری و مدیریتی اثربخش، مشارکت موثر بخش خصوصی و گسترش آگاهی عمومی،  به عنوان کارآمدترین نهاد ذی‌ربط به گونه‌ای عمل نماید تا آحاد جامعه در حد استانداردهای ملی و بین‌المللی به آب شرب کافی و سالم و امکانات جمع‌آوری، انتقال و تصفیه بهداشتی فاضلاب دسترسی داشته و استان قم درحوزه‌های حفاظت منابع آب، کمک به حفظ محیط زیست، تأمین بهداشت عمومی و صدور خدمات فنی و مهندسی در کشور به عنوان شرکت پیشرو شناخته شود.

 

پیش بینی وضعیت آینده وتحلیل تأمین پایدار آب استان

با توجه به نرخ رشد جمعیت برابر ۲.۲ درصد (مطابق آخرین سرشماری استان)، و در نظر گرفتن تاثیرات مثبت انتقال آب از سرشاخه های دز به استان قم و ایجاد راه آهن سریع السیر که از استان قم عبور خواهد کرد و همچنین نگرش مثبت مسئولین محترم کشور جهت ارتقاء جایگاه علمی و فرهنگی شهرمقدس قم و با توجه به کلان شهر بودن قم و افزایش استانداردهای زندگی و بهداشت عمومی و سایر مولفه‌های تاثیر گذار ضمن تداوم افزایش جمعیت در آینده، طبق پیش بینی به عمل آمده توسط مسئولین استانی، نیاز بخش صنعت وکشاورزی استان نیز در افق طرح در حال افزایش می باشد و نیاز آب استان قم در افق ۱۴۱۰ بیش از ۱۸۰ میلیون متر مکعب پیش بینی می شود.

در استان قم با توجه به حداکثر ظرفیت تأمین آب از منابع محلی (۳۰ میلیون متر مکعب در سال) در صورت عدم افزایش تخصیص جهت تأمین حداقل ۱۸۰ میلیون متر مکعب ،تأمین آب استان با کیفیت مناسب امکان پذیر نخواهد بود. شکل زیر وضعیت منابع تأمین استان قم از سال ۱۳۹۷ تا سال ۱۴۱۰ را با در نظر گرفتن نرخ افزایش و رشد جمعیت نشان می دهد همانطور که از نمودار مشخص است منابع تأمین آب استان تا سال ۱۴۰۱ جوابگوی نیاز آبی خواهد بود و با توجه به عدم وجود منابع تأمین جدید برای استان، این موضوع مستلزم برنامه ریزی و چاره اندیشی در این زمینه می باشد.

             

روش تحقیق

این پژوهش با هدف ارائه تجربه تدوین سند توسعه آب در افق ۱۴۱۰ در شرکت آبفای استان تهیه گردیده است بدین منظور اطلاعات پایه شرکت جمع آوری و در قالب چارچوبی به مدیران و خبرگان شرکت ارائه شد. بعد از جمع آوری نظرات تخصصی ایشان و با در نظر گرفتن اسناد بالادستی و قوانین پوششی حوزه آب سند توسعه در چند نوبت ویرایش و مورد بررسی قرار گرفت که نسخه نهایی پس از ابلاغ مورد اجرا قرار گرفت. در حال حاضر این سند مبنای تصمیم گیری کلان شرکت و برنامه ریزی در معاونت های مختلف می باشد. بطور کلی لزوم تدوین این سند جامع و آینده نگر به لحاظ موارد ذیل احساس می شود:

اولاً :بهبود در تصمیم گیریهای کلان و بلند مدت شرکت ،دوماً نگاه کلی به وضعیت درونی و بازنگری امکانات موجود و اهداف و اصول اساسی شرکت،سوماً پیشگیری تهدیدها و چالشها از طریق تغییر روشها ، پیشنهاد راهکارها و مدیریت بهینه تغییرات و در نهایت باز تعریف اهداف و استراتژیها .

لذا شرکت های آب و فاضلاب سراسر کشور با اقدام مشابه و تهیه سند توسعه به عنوان مستند و نقشه راه خواهند توانست به اهداف بلند مدت خود دست یابند.

این سند سناریوهای زیر را جهت مدیریت و تأمین پایدار آب در افق ۱۴۱۰ ارائه می نماید:

  • افزایش تخصیص تا سقف تخصیص ممکن برای شرب
  • مدیریت مصرف و تقاضا
  • جابجایی تخصیص ها و جایگزینی با منابع غیرمتعارف مانند پساب و آب خاکستری…
  • کاهش مصرف از طریق فعالیتهای فرهنگی،اقتصادی و فنی و ….
  • ضرورت انطباق برنامه های توسعه استان با موضوع محدودیت آب در طرح آمایش استان
  • محوریت و اولویت موضوع آب در طرحهای توسعه ای در استان

 

نتیجه گیری

نتایج و راهکارهای  حاصل از تدوین و اجرای سند توسعه آب در افق ۱۴۱۰، در شرکت آب و فاضلاب استان قم به شرح زیر می باشد :

  • جداسازی شبکه توزیع آب شهری و فضای سبز و تشویق به استفاده آب غیر شرب جهت مصارف آبیاری فضای سبز داخل شهرها و واحدهای بزرگ تجاری و مسکونی در خصوص مصارف فضای سبز می بایست کنترل های بهتری انجام داد و جایگزینی پساب بجای آب شرب در دستور کار شرکت قرار گیرد.
  • کنترل و پایش مصارف مشترکین مخفف و نصب ابزارآلات کاهنده در این گونه مراکز
  • طراحی و جانمایی مخازن جدید و طراحی شبکه مناسب برای توزیع یکنواخت آب شرب در شبکه شهر قم
  • حفظ و نگهداری شبکه دوم آب شرب شهری به عنوان تنوع محصول و مدیریت بحران آب شرب شهر قم.
  • تغییر عملکرد در حوزه مصارف خانگی و دامداری و بازچرخانی و استفاده از منابع آب غیرمتعارف (آب خاکستری) و وضع مقررات لازم و فراهم نمودن زمینه های فنی و عملی استفاده مجدد از آب
  • لزوم توجه به موضوع آب مجازی وجلوگیری از صدور آب با انتخاب الگوی مناسب توسعه صنعتی از طریق استقرار صنایع کم آب بر، خدمات و کشت گلخانه ای واجد ارزش اقتصادی بالا به جای صنایعی که مصرف آب زیادی دارند
  • ارتقاء بازده آب از طریق تصفیه فاضلاب تولید شده خانگی و صنعتی و حمایت از تصفیه و بازچرخانی پسابهای واحدهای کوچک و متوسط صنعتی و استفاده از شهرکهای صنعتی به عنوان اصلی ترین ابزار در این راستا.
  • توسعه آموزش همگانی به منظور فرهنگ سازی و گسترش آگاهی های عمومی جهت ایجاد تغییرات مطلوب در رویه های موجود مصرف آب و حفاظت از منابع با بهره گیری از وسایل ارتباط جمعی
  • گسترش شبکه فاضلاب شهری و روستایی و متناسب نمودن ایجاد تاسیسات تصفیه فاضلاب
  • توسعه طرحهای تصفیه فاضلاب جهت استفاده از پساب تصفیه شده و تخصیص پساب تصفیه شده به سرمایه گذار تصفیه کننده فاضلاب
  • جلوگیری از برداشتهای غیرمجاز و کنترل آبهای به حساب نیامده
  • تهیه سند الگوی مصرف بهینه آب درمصارف مختلف کشاورزی،صنعت،خانگی و….
  • تشویق و ترغیب انجام تحقیقات کاربردی در زمینه های بهره برداری بهینه و حفاظت از منابع آب
  • اعمال ساز و کارهای حقوقی در صورت عدم رعایت استانداردهای مصرف آب و دفع فاضلاب و پساب همچون اعمال ضوابط و بازرسی در احداث واحدهای مسکونی به منظور کاهش هدررفت، استفاده از وسائل کاهنده مصرف و به کارگیری کنتورهای مجزا در مجتمع های مسکونی
  • جابجایی تخصیص آبهای با کیفیت بالا برای شرب و رفع کمبودها از طریق جایگزینی آب سایر مصارف با پسابهای تصفیه شده

منابع

  • آینده آب یک پیش بینی شگفت انگیز(۱۳۹۶)-استیو مکسول-اسکات یاتز ترجمه قاسمی، احسان و همکاران ، انتشارات آوای ایتکار
  • شرکت آب و فاضلاب استان قم(۱۴۰۰)سند توسعه آب قم در افق ۱۴۱۰، دفتر توسعه پایدار و مدیریت مصرف و مطالعات اجتماعی.
  • وزارت نیرو(۱۳۹۷)،سند راهبردی توسعه فناوری های آب، خشکسالی، فرسایش و محیط زیست،ستاد توسعه فناوری آب، خشکسالی، فرسایش و محیط زیست.
  • سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان قم(۱۳۹۵)سالنامه آماری استان قم، معاونت آمار و اطلاعات.
  • وزارت نیرو(اسفندماه ۱۳۹۰)،دفتر برنامه ریزی کلان آب و آبفا،سند ملی توسعه منابع آب
  • مجلس شورای اسلامی، (مصوب۱۳۸۳/۰۶/۱۱)،قانون برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و‌فرهنگی جمهوری اسلامی ایران

 

مقاله بررسی ضرورت و اهداف تدوین سند توسعه آب استان قم در افق ۱۴۱۰

Negin_n2020@yahoo.com